Po zarysie historycznym i źródłach archeologii przyszedł czas na kwestie dotyczące szeroko pojętej chronologii. Warto zatem przyjrzeć się najpierw okresom archeologicznym, jak też możliwościom związanym z datowaniem, ponieważ te kolejne warstwy, architektura, ceramika czy odłamki kości, o których wspominał Silberman, są ściśle związane z czasem…

Okresy archeologiczne w Palestynie

Poruszając zagadnienie archeologii biblijnej, poruszamy się głównie, choć jak wiadomo – to nie jest jedyny kraj biblijny, po terenie Palestyny, dlatego przedstawiona poniżej chronologia dotyczyć będzie tego właśnie obszaru. Podkreślić także należy, że choć uczeni zasadniczo są zgodni co do nazw i kolejności poszczególnych epok, to jednak czas, jaki obejmują, pozostaje niejednokrotnie kwestią sporną, dlatego w literaturze możemy znaleźć odmienną od poniższej chronologię. Na potrzeby tego opracowania posłużymy się tylko jednym wybranym przykładem[1].

PREHISTORIA

A. Paleolit	do 14000 r. przed Chr.
B. Mezolit	14000-8000 r. przed Chr.
C. Neolit	8000-4000 r. przed Chr.
D. Chalkolit	4000-3100 r. przed Chr.

 

STAROŻYTNOŚĆ

A. Epoka brązu	1. wczesny (3100-2200)	I. 3100-2900 II. 2900-2650 III. 2650-2350 IV. 2350-2200
	2. środkowy (2200-1550)	I. 2200-2000 II. 2000-1750 III. 1750-1550
	3. późny (1550-1200)	I. 1550-1400 II. 1400-1300 III. 1300-1200
B. Epoka żelaza	I okres	1200-1000
	II okres A	1000-900
	II okres B	900-800
	II okres C	800-597
	III okres A – babiloński	597-450
	III okres B – perski	450-330

 

CZASY KLASYCZNE

A. Okres hellenistyczny	332-63
B. Okres rzymski	63 r. przed Chr.-324 po Chr.
C. Okres bizantyjski	324-640

 

OKRES MUZUŁMAŃSKO-ŚREDNIOWIECZNY

A. Okres wczesnomuzułmański (kalifów)	640-1099
B. Okres wypraw krzyżowych	1099-1260
C. Okres Mameluków	1260-1517
D. Okres ottomański	1517-1918

Do tej chronologii włączyć można także okres współczesny, którego składowymi będą: mandat brytyjski (1918-1948) i powstanie państwa Erec Israel w 1948 r.

 

Metody datowania[2]

Istnieje wiele metod i sposobów datowania znalezisk archeologicznych. Niektóre z nich mają charakter bezwzględny – tak jest w przypadku monet czy przedmiotów podpisanych (na różne sposoby), większość posiada jednak charakter względny, tzn. można tu tylko ustalić wzajemne starszeństwo poszczególnych znalezisk. Klasycznymi sposobami są metody: stratygraficzna, ceramiczna i radiowęglowa.

Metoda stratygraficzna

Stratygrafia jest nauką badającą poszczególne warstwy wykopalisk i określającą czas ich powstania. Jak widać to w powyższych okresach archeologicznych, wyróżniamy trzy zasadnicze epoki działalności ludzkiej: kamień, brąz i żelazo. Jednak pamiętać musimy, że próbując określić czas pochodzenia jakiegoś znaleziska nie zawsze będzie to takie jednoznaczne. Dany przedmiot może być wykonany z innego materiału i mieć inny wygląd, niż charakterystyczne przedmioty konkretnego okresu. Dlatego ważne jest z jednej strony studium porównawcze w stosunku do innych kultur, jak też kontekst znaleziska, czyli głównie to, w jakiej warstwie zostało ono znalezione. W metodzie stratygraficznej chodzi więc o to, aby zdejmować warstwę po warstwie, a nie przekopać się od razu do najgłębszych części. Wszystko bowiem, co znajduje się w płytszych warstwach, będzie młodsze w stosunku do tego, co znajduje się głębiej. Poszczególne warstwy wskazują też na różne wydarzenia, które miały tam miejsce, np. bardzo ciemne, czarne wręcz warstwy, to niemal zawsze warstwy spalenizny, które wskazują na pożar. Stratygrafia to względny sposób datacji, który może stać się bezwzględnym, jeśli w jakiejś warstwie znajdziemy przedmiot, którego datowanie jest znane i jednoznaczne, czyli np. monetę, ponieważ dzięki legendzie i wizerunkowi władcy można ją dokładnie wydatować. Tu jednak stratygrafia działa podobnie – wszystko, co znajduje się nad tym przedmiotem, będzie od niego młodsze, natomiast to, co poniżej – będzie starsze.

Metoda ceramiczna

Do datowania nadają się szczególnie te elementy naczynia, które są dla niego najbardziej charakterystyczne. W różnych okresach różnie kształtowano wylewy, imadła (czyli uchwyty) czy też stopy naczyń, dlatego też one najwięcej wnoszą w naszą problematykę. Często też w tych miejscach możemy znaleźć „podpis” rzemieślnika lub stempel, co dodatkowo ułatwia sprawę datacji.

Ważny jest także materiał, z którego naczynie powstało i jego ornamentyka. W Palestynie o ceramice można mówić już od VIII tysiąclecia przed Chr., natomiast na szeroką skalę rozprzestrzeniła się tam dopiero w IV tysiącleciu. Trwałość ceramiki zależy od stopnia jej wypalenia. W Palestynie trudno było rozgrzać piec do odpowiedniej temperatury i na wystarczająco długi czas ze względu na brak opału, zwłaszcza drewna. Dlatego też pozostałości ceramiczne, które tam znajdujemy, posiadają wewnątrz ciemne pasy świadczące o niskiej temperaturze wypału, jak również o tym, że naczynie nie zostało wypalone do końca.

Trzeba jednak podchodzić do tej metody ostrożnie, gdyż różne części kraju, nie tylko w przypadku Palestyny, podlegały w różnych okresach różnym wpływom i czasem przyspieszały one swój rozwój w stosunku do pozostałej części kraju. I tak np. naczynia z południa Palestyny będą bardziej prymitywne od tych z północy, która znajdowała się pod wpływami fenickimi. Stąd różnica w datowaniu między jednymi i drugimi może wynosić nawet 100 lat, choć tak naprawdę pochodzą z tego samego czasu.

Metoda radiowęglowa

Do 1948 r. w archeologii czy geologii posługiwano się uranem, którego okres połowicznego rozpadu trwa ok. 10 tys. do 100 tys. lat, czyli bardzo długo. Metoda ta sprawdzała się więc tylko w przypadkach mierzenia okresów bardzo odległych, w odniesieniu do czasów biblijnych i bliższych nie można było jej stosować. W 1948 r. prof. J. Libby z Chicago wykorzystał promieniotwórczy węgiel C¹⁴ do zbadania wielu znalezisk. W jego przypadku czas połowicznego rozpadu wynosi ok. 5700 lat, więc nadaje się znacznie bardziej, niż uran. Odtąd w archeologii stosuje się właśnie C¹⁴. Ale i tu istnieje niebezpieczeństwo błędu, ponieważ z niektórych substancji atomy C¹⁴ dość łatwo się wypłukują. Z drugiej strony, kontakt danego materiału z żywym organizmem może uzupełnić ilość węgla. Ponadto promieniowanie kosmiczne czy też inne źródła promieniowania mogą również wpłynąć na błędne obliczenia.

 

---

 

To bardzo króciutkie wprowadzenie do archeologii, w tym także biblijnej, pomoże nam nieco łatwiej wniknąć w myśl archeologów odkrywających i badających poszczególne stanowiska, które my także stopniowo będziemy odwiedzać i odkrywać na nowo.

[1] Za: S. Stasiak, Archeologia Palestyny, w: Geografia i archeologia biblijna w zarysie (Archeolog czyta Biblię), Wrocław 2011, s. 83-87.

[2] Za: Tamże, s. 75-82; S. Gądecki, Archeologia biblijna, t. I, Gniezno 1994, s. 54-65.