Biblia jest zbiorem ksiąg zawierających Słowo Boże, słowo, które sam Bóg kieruje do człowieka. Ma ona charakter normatywny. Pokazuje człowiekowi jak powinien postępować i w co wierzyć, jest tym samym regułą wiary i źródłem życia duchowego.
Księgi Pisma Świętego spisane zostały przez wielu autorów będących pod natchnieniem samego Boga. Tak więc każda księga ma dwóch autorów. Jednym z nich – wspólnym dla całej Biblii – jest Bóg, będący tym samym autorem głównym. Drugim zaś jest człowiek – autor nadrzędny – który będąc napełnionym Duchem Bożym spisał słowo, które Pan do niego skierował.
A. Zasady interpretacji Biblii
Wczytując się w treści zawarte w Piśmie Świętym należy brać pod uwagę kilka kwestii, mianowicie kontekst kulturowy, historyczny i społeczny.
Przy interpretacji Biblii konieczne jest też branie pod uwagę dwóch rodzajów zasad: literackich
i teologicznych.
Zasady literackie są zasadami filologicznymi, wynikającymi z ludzkiego autorstwa Biblii i zaliczamy do nich:
- uwzględnianie tekstu oryginalnego
- wyjaśnienie tekstu Biblii w świetle kontekstu gramatycznego, logicznego i psychologicznego
- uwzględnienie, tzw. miejsc paralelnych
- uwzględnienie rodzajów literackich
- znajomość okoliczności kompozycji dzieła.
Zasada pierwsza, czyli uwzględnienie tekstu oryginalnego ma znaczenie zarówno teologiczne, jak
i praktyczne, ponieważ to właśnie tekst oryginalny został bezpośrednio natchniony, to jego autor (tak zwany „autograf”) był pod bezpośrednim działaniem Ducha Bożego. Jest to tekst najwierniejszy, ponieważ nie jest on jeszcze zniekształcony trudnościami (chociażby językowymi), które pojawiają się przy tłumaczeniach.
Zasada druga odnosi się do konieczności dokonywania interpretacji w bliższym i dalszym kontekście gramatycznym, psychologicznym i logicznym. Jest to tak ważne, ponieważ koncentrowanie się
i wyjaśnianie tylko pojedynczych, wyjętych z kontekstu zdań może prowadzić do poważnych błędów interpretacyjnych.
Z trzeciej zasady wynika konieczność uwzględniania tzw. miejsc paralelnych, czyli takich, w których powtarzają się te same wyrazy – paralelizm leksykalny lub też te same treści. Stosowanie tej zasady pozwala na wyjaśnienie treści niejasnych, niejednoznacznych.
Czwarta zasada podkreśla konieczność uwzględniania rodzajów literackich, którymi posłużyli się poszczególni autorzy. Jest to o tyle ważne, że Biblia powstawała przez wiele wieków i formy wyrażania treści przez poszczególnych autorów są zróżnicowane w zależności od epoki, od miejsca,
w którym autor mieszkał, czy w końcu od rodzaju przekazywanych treści. Czytelnik Biblii znajduje
w niej zarówno teksty historyczne, prorockie, jak i poetyckie. Każdy z tych typów powinien podlegać innej interpretacji przy jednoczesnym pamiętaniu o jego ponadczasowym wymiarze i nieprzemijającym stosunku Boga do człowieka.
W końcu piąta zasada literacka mówi o konieczności znajomości okoliczności w jakich powstała dana księga. Chodzi tutaj o znajomość wykształcenia autora czy problemów epoki w jakiej żył. Wielkie znaczenie mają też informacje o celu dzieła oraz do kogo bezpośrednio było adresowane, jakie były potrzeby adresata w jakim środowisku żył.
Drugą grupę zasad interpretacyjnych stanowią zasady teologiczne. Te teologiczne zasady wyjaśniania Pisma Świętego zawarte zostały w Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym „Dei Verbum”.
W dokumencie tym jest mowa m.in. o takich zasadach:
- konieczność uwzględniania interpretacji Kościoła
- uwzględnianie interpretacji Ojców Kościoła
- uwzględnianie reguł wiary
- uwzględnianie jedności całej Biblii
- konieczność interpretacji w kontekście historii zbawienia.
Zasady te wiążą się z tradycją całego Kościoła.
Pierwsza z zasad zakłada konieczność uznawania i uwzględniania interpretacji dokonywanych przez Kościół, a ściślej przez Urząd Nauczycielski Kościoła, który to działa w imieniu Jezusa, wypełniając polecenie i posłannictwo strzeżenia i wyjaśniania Słowa Bożego.
Druga zasada, również wiążąca się z żywą Tradycją Kościoła, mówi o uznawaniu wyjaśnień Ojców Kościoła, jeżeli są one powszechne i dotyczą spraw wiary i moralności.
Trzecia zasada odnosi się do analogii wiary, którą jest harmonia danej nauki z całym kompleksem prawd objawionych, o których naucza Kościół. Święty Augustyn wyjaśnia, że chodzi tutaj o to, iż należy uwzględniać reguły wiary, które wyprowadzone są z czytelniejszych, jaśniejszych fragmentów Pisma lub też z autorytetu Kościoła.
W czwartej zasadzie chodzi o konieczność uwzględniania jedności całej Biblii. Uzasadnieniem takiego podejścia jest, po pierwsze jedna Osoba autora głównego, tzn. Boga, a po drugie historia zbawienia, której obietnicę odczytujemy w Starym Testamencie, a wypełnienie przez Jezusa w Nowym. Są to więc treści nierozerwalnie ze sobą związane i tworzące logiczną całość.
Zasada piąta również podkreśla historię zbawienia i mówi o konieczności interpretacji przede wszystkim prawdy dotyczącej zbawienia oraz dokonywania wszelkich wyjaśnień w kontekście historii zbawienia.
Stosowanie wyżej przedstawionych zasad jest warunkiem tego, by dokonywane interpretacje Pisma nie były fałszywe i nacechowane subiektywnymi odczuciami.
B. Nadużycia i niewłaściwe korzystanie z Pisma Świętego
Nieznajomość zasad interpretacyjnych oraz chęć dostosowania treści biblijnych do własnych potrzeb prowadzić może do wielu groźnych w skutkach nadużyć.
Pismo Święte jest słowem Boga skierowanym do człowieka i w związku z tym, że jest to słowo samego Boga jest ono samo w sobie najwyższym autorytetem i drogowskazem jak z niego korzystać. Niestety, często zdarza się, że posługujący się Słowem Bożym interpretują je w sposób niesłuszny
i fałszywy. Dzieje się tak, na przykład w sytuacjach, gdy ktoś chce pozyskać zwolenników własnych idei. Tekst biblijny podlega wtedy manipulacji, odczytywany jest bardzo wyrywkowo, a zdania często wyrywane są z kontekstu. To fragmentaryczne odczytywanie i posługiwanie się słowem ma służyć potwierdzeniu konkretnych tez, które niekoniecznie muszą być w zgodzie z faktycznym przesłaniem Biblii i nauczaniem Kościoła.
Jawnym nadużyciem Słowa Bożego jest jego tendencyjne i narzędziowe traktowanie. Takie działania charakterystyczne są m.in. dla członków sekt, którzy to chcąc pozyskać zwolenników i członków niejednokrotnie odwołują się do Pisma Świętego. Działanie takie ma na celu przede wszystkim nawiązanie kontaktu, zdobycie zaufania i uśpienie czujności. Ma doprowadzić też do zrelatywizowania źródeł autorytetu, tzn. do pokazania, że jakieś stwierdzenie znajdujące się w Biblii, występuje też
w innym źródle, co może być argumentem do przyjęcia autorytetu tegoż drugiego źródła. Wreszcie może prowadzić do udowodnienia jakichś tez przez przywoływanie wybranych cytatów z Biblii, które w zestawieniu z innymi fragmentami dotyczącymi tej samej sprawy ukazują zupełnie inną rzeczywistość, prawdę. Tendencyjność w odczytywaniu Biblii może doprowadzić do podważenia Prawd, które wynikają z całościowego odczytywania Pisma Świętego. Bardzo ważne jest więc całościowe czytanie i wyjaśnianie Pism, gdyż sama Biblia jest najlepszym kluczem do wytłumaczenia siebie samej.
Niewłaściwym podejściem w analizowaniu treści biblijnych jest też podejście fundamentalne, polegające na odczytywaniu tekstu biblijnego w sposób dosłowny, bez jakiejkolwiek racjonalnej krytyki, bez znajomości tła historycznego i społecznego. Taki fundamentalizm może prowadzić do dużych zafałszowań, a niekiedy nawet do odrzucenia zawartych na kartach Biblii Prawd. Takim dosłownym przyjęciem Słowa Bożego byłoby, na przykład uznane, że w dniu sądu ostatecznego zbawionych zostanie tylko 144 tysiące ludzi, bo taką liczbę podaje św. Jan w Księdze Apokalipsy. Podobnie ma się rzecz z dosłownym interpretowaniem większości liczb zapisanych w Biblii, które traktować należy symbolicznie. Błędem w korzystaniu z Pisma Świętego jest też lekceważenie tego, co jest czysto literackim przekazem i pozostawanie w stosunku do tych treści w postawie nieufności.
Biblia, mimo że powstawała na przestrzeni tylu wieków i ma kilkudziesięciu autorów, stanowi harmonijną całość, gdyż cała spisana została pod natchnieniem Ducha Świętego. Boski udział
w powstawaniu tego dzieła sprawia, że jest ono autorytetem samo dla siebie i samo siebie najlepiej wyjaśnia. Ludzcy autorzy tego działa spisali to i tylko to, co Duch Boży, działając na nich poprzez natchnienie, chciał, aby było zapisane. Przyjęcie przez autorów charyzmatu natchnienia biblijnego pozwoliło przejść nad czysto ludzki uwarunkowaniami każdego z nich i dzięki temu powstała księga, która rzeczywiście jest słowem Boga, które przyjęło szatę literacką podaną przez człowieka.
Bibliografia:
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym „Dei Verbum” (1965 r.)
Joanna Człapska